برّه‌موم

استفاده از برّه‌موم بوسیلۀ زنبورها

 

برّه‌موم کمک زیادى به زنبورها مى‌کند و آنها از این ماده در موارد متعددى استفاده مى‌کنند:

برّه‌موم براى بتونه کردن کندو و بستن شکاف‌هاى احتمالى و عایق‌بندى آن به کار مى‌رود. بنابراین زنبورها از آن هم به عنوان سیمان و هم به عنوان عایق استفاده مى‌کنند.

زنبورها از برّه‌موم براى چسباندن قاب‌هاى متحرک به یکدیگر استفاده مى‌کنند که این امر در هنگام جمع‌آورى عسل باعث مزاحمت براى زنبورداران مى‌شود.

در هنگام شروع زمستان، زنبورها ابعاد سوراخ پرواز را به وسیلۀ برّه‌موم کوچک مى‌کنند تا از ورود سرما جلوگیرى نموده و بتوانند درجۀ حرارت داخل کندو را بهتر تنظیم کنند. مشاهدۀ این که زنبورها که سوراخ پرواز را با برّه‌موم کوچک مى‌کنند، نشانۀ خیلى روشنى از سختى و سرماى زمستان آینده است.

کمى عقب‌تر از سوراخ پرواز، زنبورها با برّه‌موم تشکیلاتى مى‌سازند که براى فرارى دادن جانوران مزاحم مى‌باشد تا نتوانند به کندو وارد شوند (موش، قورباغه و...). اصل واژۀ لاتین برّه‌موم یعنى پروپولیس، به معناى جلوى شهر یا منزل و تعبیر آن دفاع از شهر یا منزل است. این حفاظت هم در برابر دشمنان و هم در برابر میکروب‌ها انجام مى‌شود.

در واقع، زنبورها از خواص آنتى‌بیوتیکى، ضدمیکروبى و ضدباکترى برّه‌موم براى برخى مصارف خاص استفاده مى‌کنند. مثلاً:

آنها دیواره‌هاى داخلى کندو و داخل حفره‌هاى تخم‌ها را با یک لایۀ نازک برّه‌موم مى‌پوشانند تا میکروب‌ها را از بین ببرند.

هنگامى که یک دشمن علیرغم موانع موجود، موفق به نفوذ در کندو مى‌شود، زنبورها او را مى‌کشند. در صورت کوچک بودن او، جسدش را از سوراخ پرواز بیرون مى‌برند اما اگر بزرگ باشد (مانند موش) دیگر نیروى لازم براى خارج ساختن آن را ندارند و در این حالت براى این که از فساد و تجزیۀ جسد جلوگیرى کنند، آن را با یک لایۀ برّه‌موم مى‌پوشانند. این کار یعنى مالیدن برّه‌موم به اجساد حیوانات، در واقع نوعى مومیایى درجۀ یک مى‌باشد. این مسأله بهتر از هر آزمایش علمى خواص تعجب‌آور برّه‌موم را به اثبات مى‌رساند.

خواص فیزیکى و ترکیبات برّه‌موم

 

رنگ برّه‌موم قهوه‌اى است. البته ممکن است برّه‌موم تمام رنگ را که بین زرد تا سیاه هستند به خود بگیرد که غالباً انعکاس قرمز یا سبزى نیز دارد. این رنگ بر حسب محل بدست آمدن آن تغییر مى‌کند.

 

برّه‌موم داراى بوى تندى است که مخلوطى از بوى صمغ، موم، عسل و وانیل مى‌باشد. برّه‌موم تبریزى بوى شدید جوانه‌هاى این درخت را به همراه دارد.

طعم آن نیز مخصوص است. هنگامى که برّه‌موم را مى‌جوید، باید مراقب باشید که آن را به خوبى با بزاق دهان مخلوط کنید تا بخوبى مخلوط و یکدست شود. شکل ظاهرى آن به تدریج حالت یک آدامس را به خود مى‌گیرد ولى در اوایل جویدن آن کمى ناخوشایند است. زیرا برّه‌موم به مدت چند لحظه به دندان‌ها مى‌چسبد. ولى این حالت به زودى از بین مى‌رود. طعم آن ابتدا شدید است، ولى به تدریج که عناصر فعالۀ آن آزاد مى‌شوند، ملایم‌تر مى‌شود. تقریباً پس از نیم ساعت جویدن، احساس سوزش ملایمى روى زبان ایجاد مى‌شود. در این حالت مى‌توان برّه‌موم را بلعیده یا بیرون انداخت. ولى این جویدن طولانى است که به خواص برّه‌موم امکان تظاهر را مى‌دهد.

شکل ظاهرى آن بر حسب درجۀ حرارت فرق مى‌کند. مثلاً در دماى پایین (کمتر از 10 درجه) سخت و شکننده بوده ولى با افزایش حرارت در 35 درجه نرم و چسبنده شده و در حدود 65 درجه ذوب مى‌شود.

برّه‌موم در آب غیرمحلول است ولى در الکل حل مى‌شود.

در عصاره‌هاى الکلى جوانۀ تبریزى و قان، همان ترکیباتى را مى‌توان یافت که در برّه‌موم با غلظت مشابهى وجود دارد. بنابراین، تجزیۀ شیمیایى برّه‌موم، ریشه و محل بدست آمدن آن را از طریق مواد مشترکى که با برخى از جوانه‌ها دارد مشخص مى‌سازد. با این حال، هنوز ترکیبات شیمیایى برّه‌موم بخوبى شناخته نشده‌اند زیرا مدت کوتاهى است که به این ماده توجه مى‌شود. از طریق روش محلول، توانسته‌اند حدود 20 عنصر را که اکثر آنها از نوع فلاونوئید بوده و نشان‌دهندۀ خواص آنتى بیوتیکى برّه‌موم هستند شناسایى کنند.

برّه‌موم بطور کلى از مواد زیر تشکیل شده است:

55 درصد عناصر رزینى.

30 درصد موم.

10 درصد عناصر مختلف.

5 درصد گردۀ گل.

 

 آنتى‌بیوتیکى طبیعى

برّه‌موم یک آنتى‌بیوتیک طبیعى است، این جمله ثمرۀ تحقیقات و آزمایشات بسیارى را که در تمام دنیا در مدت 30 سال انجام شده بیان مى‌کند. دانشمندان بسیارى از کشورها در تمام زمینه‌ها درست مثل این که روى گهوارۀ نوزادى خم شده باشند، روى دستگاه‌هاى خود خم شده و از این همه حیات و غناى باورنکردنى متعجب شده‌اند.

باید گفت برّه‌موم چیزهاى زیادى براى به تحیّر و تعجب انسان در خود دارد.

برّه‌موم داراى خواص ضد باکتریو استاتیک بوده و اثر ضد میکروبى بسیار مؤثرى از خود بر جاى مى‌گذارد. این فعالیت ضد میکروبى روى میکروب‌هاى بیمارى‌زاى متعددى آزمایش شده و در تمام موارد رشد آنها را متوقف ساخته است. باکترى‌هایى نظیر استافیلوکوکوس اورِاوس، استافیلوکوکوس آلبوس، استرپتوکوکوس فوکالیس، استرپتوکوکوس همولیتیکوس، سالمونلا تى‌جى، ساکارومیس سروس، باکتریوم کولى، باسیلوس سوبتیلیس، کاندیدا آلبیکانس، پروتئوس و ولگاریس.

این پدیده خود گویاى همه چیز است. اگر آنتى‌بیوگرامى (منحنى تأثیرات آنتى‌بیوتیکى برّه‌موم) از برّه‌موم تهیه کنیم، در مى‌یابیم که باکترى‌هایى که منشأ بیمارى‌هاى زیادى هستند (استافیلوکوک‌ها، استرپتوکوک‌ها و غیره) تقریباً همان حساسیتى را در مقابل آن از خود نشان مى‌دهند که در برابر عناصر آنتى‌بیوتیکى نظیر پنى‌سیلین، استرپتومایسین، کلرامفنیکل و غیره ظاهر مى‌سازند.

برّه‌موم داراى چندین عنصر آنتى‌بیوتیک طبیعى فلاونوئیدى مى‌باشد. فلاون اصلى، گالانژین (ترى هیدروکسى فلاون) است که در جوانه‌هاى تبریزى نیز مى‌توان آن را یافت. اینها مواد طبیعى هستند. زیرا برخلاف آنتى بیوتیک‌ها، برّه‌موم «بیمارى‌هاى طبى» ایجاد نمى‌کند. به صورت بسیار طبیعى از بدن دفع شده و دفع آن هیچ گونه اختلالى در کبد و کلیه‌ها به وجود نمى‌آورد و تأثیر سویى نیز بر فلور (محیط انواع میکروب‌ها) روده‌اى نمى‌گذارد.

برّه‌موم واقعاً یکى از عجیب‌ترین محصولات کندو است و در دوران ما که مصرف بیش از حد داروها شایع است (خصوصاً آنتى‌بیوتیک‌ها)، این ماده باید در تمام داروخانه‌هاى خانوادگى حضور داشته باشد.

 

در طول جنگ دوم جهانى، براى درمان عفونت خونى یا قانقاریا، یعنى بیمارى‌هایى که بسیار خطرناک و در صورت عدم درمان سریع و قاطع، مرگ‌آور بودند، از آنتى‌بیوتیک‌ها در مقادیرى که امروزه به نظر ما ضعیف است استفاده مى‌کردند در حالى که به سختى چندده‌هزار واحد آنتى‌بیوتیک بکار مى‌رفت. اما امروزه براى یک آنژین ساده چندین میلیون واحد آنتى‌بیوتیک تجویز مى‌شود!!...

انسان مسیر صحیح خود را گم کرده است. او میراثى را که در طول نسل‌هاى گذشته به وى منتقل شده فراموش کرده و بى‌وقفه به آسیب زدن به بدن خود با استفادۀ غلط از داروهاى بیشمار که براى خوابیدن، نخوابیدن، چاق شدن، لاغر شدن و غیره اختراع کرده ادامه مى‌دهد. او بیش از حد از ملیّن‌ها، مدرّها، آرام‌بخش‌ها و متأسفانه از آنتى‌بیوتیک‌ها تنها به خاطر یک کلمۀ آرى یا نه، استفاده مى‌کند. هنگامى که به مشکلاتى که اعضاى دفعى بدن باید براى دفع این مواد متحمل شوند پى مى‌بریم، نمى‌فهمیم که چرا این «سلاح مطلق» علیه میکروب‌ها مثل دوران قدیم تنها در رابطه با بیمارى‌هاى خطرناک مصرف نمى‌شود.

منشأ برّه‌موم

 

ریشۀ تهیه برّه موم، مدت‌هاى طولانى بخوبى شناخته نشده بود. زنبورداران اطلاع کمى از منشأ این ماده داشته و چندان به آن اهمیت نمى‌دادند و اکثر اوقات به خاطر این که برداشتن قاب‌ها را در هنگام جمع‌آورى دچار اشکال مى‌ساخت، از آن صرف نظر مى‌کردند. خواص درمانى فوق‌العادۀ برّه‌موم اخیراً کشف شده و ناگهان ارزش جمع‌آورى آن را بالا برد و سؤال در مورد ریشۀ آن را براى زنبورداران مطرح ساخت. براى مدت‌هاى طولانى تصور مى‌شد که این ماده ریشۀ داخلى داشته باشد و گفته مى‌شد که برّه‌موم بر اثر اولین گوارش گردۀ گل، در نوعى سبد که بین کیسۀ عسل و رودۀ زنبور قرار دارد تولید مى‌شود. به این صورت که در آنجا پوستۀ بیرونى گرده که از نظر مواد معطر غنى است، از خود دانۀ گرده جدا شده و سپس مجدداً بیرون آورده مى‌شود. اما امروزه این مساًله صحت ندارد. تحقیقات جدید مشخص کرده‌اند که برّه‌موم داراى ریشۀ خارجى است و ماده‌اى است که زنبور عسل آن را مانند شهد گل‌ها و شیرۀ روى برگ‌ها جمع‌آورى مى‌کند.

برّه‌موم مادۀ صمغى است که توسط زنبورها از روى جوانه‌هاى برخى از درختان نظیر تبریزى، قان، بید، نارون، بلوط هندى، کاج صنوبر، لادن، بلوط و غیره جمع‌آورى مى‌شود ولى اساساً مقدار زیادى از آن از جوانه‌هاى درخت تبریزى بدست مى‌آید.

 

زنبور قطعه‌اى از رزین جوانه را به کمک آرواره‌هایش جدا مى‌سازد. سپس آن را با پاهاى جلویى و میانى‌اش به سبدهاى گردۀ گل در پاهاى عقبى منتقل مى‌سازد. زنبور چندین قطعه از این رزین را تا زمانى که بارش به‌اندازۀ کافى شود روى هم انباشته مى‌سازد و سپس آنها را به کندو مى‌آورد.

بالاخص زمانى که هوا خیلى سرد است، تخلیۀ بار جمع‌آورى شده کار مشکلى مى‌شود. کارگرانى که مسئولیت این کار را بر عهده دارند، باید صبر کنند تا برّه‌موم در حرارت کندو کمى نرم شود تا بتوانند آن را از سبد گردۀ گل که در آن قرار دارد خارج سازند. قبل از ذخیرۀ برّه‌موم، کارگران آن را با ترشحات بزاق دهان خود که سرشار از مخمرها است آغشته مى‌سازند.

هنگامى که شهد گل‌ها زیاد باشد، کارگران، برّه‌موم جمع‌آورى نمى‌کنند و همه براى جمع‌آورى شهد گل‌ها بسیج مى‌شوند. در این حالت، قالب‌ها خیلى کم برّه‌موم دارند و زنبورداران بدون هیچ گونه اشکالى مى‌توانند آنها را از کندو بیرون بیاورند.

برّه‌موم در اوایل فصل، در همان زمانى که گردۀ گل جمع‌آورى مى‌شود و در آخر فصل، پس از جمع‌آورى شهد در هنگام شروع پائیز جمع‌مى‌شود.

جمع‌آورى برّه‌موم در گرمترین ساعات روز یعنى بین 10 صبح تا 3 بعدازظهر انجام مى‌گیرد. هنگامى که هوا خیلى سرد باشد، جمع‌آورى برّه‌موم به دلیل این‌که خشک و سخت مى‌شود کارى مشکل است.

کیفیت برّه‌موم - خواص فیزیکى، شیمیایى و درمانى آن - به طور محسوسى بر حسب محل بدست آمدن آن تغییر مى‌کند. از نظر درمانى همیشه از برّه‌موم‌هایى که از مناطق مختلفى بدست آمده و از نظر خواص غنى هستند، استفاده کنید. برخى از زنبورها نظیر زنبور هندى، زنبور ریز و زنبور درشت، برّه‌موم کمى تولید مى‌کنند.

نوعى از زنبورها نیز که قفقازى نام دارند، مقدار زیادى برّه‌موم جمع‌آورى مى‌کنند.

 برّه موم و خواص درمانى آن 

برّه موم یک مادۀ رزینى (صمغى) چسبناک است که زنبور عسل آن را از روى گیاهان خاصى جمع‌آورى مى‌کند و از آن معمولاً براى به‌هم چسباندن اجزاى داخلى کندو استفاده مى‌کند.

نام برّه موم (ProPolis) از (pro) (یونانى) به معنى «در جلوى» و (Polis) (یونانى) به معنى «شهر» است.

به طور ساده برّه موم ماده‌اى است که زنبورهاى عسل از آن براى مستحکم کردن و درزگیرى شهر خودشان استفاده مى‌کنند. زنبورها همچنین دیواره‌هاى داخلى حجرات 6 ضلعى مومى را قبل از قرار دادن تخم یا شهد در آن‌ها با لایه‌ى نازکى از برّه موم که حاوى آنتى‌بیوتیک‌هاى طبیعى است و جمعیت را از خطر ابتلا به بیمارى‌هاى باکتریایى و قارچى دور نگه مى‌دارد پوشش مى‌دهند.

مشهور است که برّه موم قابلیت التیام زخم‌ها را دارد و از این فرآورده‌ها به عنوان عوامل ضدعفونى‌کننده‌ى طبیعى یاد شده استفاده مى‌کنند و ادعا مى‌شود که استفاده از خمیردندان برّه موم، در برخى اختلالات پوستى، افزایش مقاومت بدن در مقابل بیمارى‌هاى عمومى، درد ناشى از زخم‌هاى معده، عفونت‌هاى جزئى و اختلالات قارچى پوست، مؤثر است.

مصریان باستان، خواص برّه‌موم را شناخته بودند و از آن براى مومیایى کردن مردگان خود بر حسب روش بسیار پیشرفته‌اى سود مى‌بردند.

یونانى‌ها که کلمۀ پروپولیس از آنها گرفته شده، آن را براى مصارف خارجى جمع‌آورى کرده و از این عصاره براى ترمیم زخم‌هاى خود استفاده مى‌کردند. این کاربرد بعدها توسط بوعلى‌سینا درکتاب قانون براى‌درمان زخم‌هایى که توسط نوک نیزه ایجاد مى‌شد مطرح شد.

 

در آداب و سنن مردمى گرجى‌ها در قرون وسطى، برّه‌موم براى مالیدن به ناف نوزاد و برق‌انداختن اسباب‌بازى‌هاى چوبى کودکان بکار مى‌رفت. یک رسالۀ پزشکى گرجى که از قرن هفدهم باقیمانده است، از برّه‌موم به عنوان داروى سل (هموپتیزى) به شرط آن که هر روز سه قطعه در سه وعده مصرف شود نام مى‌برد.

گرجى‌ها همچنین از برّه‌موم براى درمان کرم‌خوردگى‌هاى دندان نیز استفاده مى‌کردند. آنها روى دندان‌هاى بیمار، مخلوطى از عسل، روغن زیتون و برّه‌موم در مقادیر مساوى بکار مى‌بردند. کمى نزدیکتر به دوران معاصر، هنگامى که در اواخر قرن گذشته جنگ بین انگلیسى‌ها و بوئرها در آفریقا جنوبى در گرفت، برّه‌موم براى ضدعفونى زخم‌ها بکار مى‌رفت. مخلوط معروف برّه‌موم و وازلین در همین زمان تهیه شد.

خواص درمانى ژل رویال

 

در این رابطه ما به برخى خواص غیرقابل انکار آن اشاره مى‌کنیم: مسائل درمانى، نظیر درمان سرطان را که برخى محققین و تحقیقاتى که توسط برخى مؤلفین پى‌گیرى شده و آن را مطرح مى‌کنند و مى‌خواهند تنها با تأثیر درمانى ژل رویال با سرطان مقابله کنند، فعلاً کنار مى‌گذاریم.

 

برخى افراد، با ذکر این که ژل رویال مقدار کلسترول را کاهش مى‌دهد، مقدار قند خون افراد مبتلا به دیابت را پائین مى‌آورد، داراى اثر منبسط کنندۀ عروق که براى بیماران قلبى حیاتى است مى‌باشد، و براى مبارزه با آرترواسکلروز بکار مى‌رود، خواص گسترده و جامعى را به آن نسبت مى‌دهند. فعلاً کارى به آنها نداریم.

 

اما تأثیرات شناخته شده و مواردى را که بیش از همه در مورد ژل رویال به اثبات رسیده‌اند، مى‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

ژل رویال قبل از هر چیز، به عنوان محرکى که وضعیت کلى شخص را با تسهیل متابولیسم درون سلولى بهبود مى‌بخشد مطرح است.

این ماده روى مجموعۀ بدن تأثیر گذاشته و آن را تقویت مى‌کند. تمام افراد خسته مى‌توانند از یک مرحلۀ درمان به وسیلۀ ژل رویال سود ببرند زیرا این ماده زمینۀ جسمى شخص را تقویت کرده و امکان پیشگیرى از بیمارى‌هاى عفونى را به وجود مى‌آورد و همچنین مقاومت شخص را در فعالیت‌هاى شدید افزایش مى‌دهد.

ژل رویال یک غذاى برتر است که افزایش وزن را تسهیل مى‌کند و باید آن را براى افرادى که در حال گذراندن دوران نقاهت بوده و یا دچار بى‌اشتهایى هستند، توصیه کرد.

 

به خاطر تأثیر آن بر غدد کورتیکو - آدرنال، ژل رویال یک مادۀ غذایى تقویت‌کننده است که براى افراد ضعیف، افسرده، دچار ضعف عصبى، افرادى که کار فکرى شدید دارند و اشخاصى که دچار ناتوانى جنسى هستند، سودمند است.

ژل رویال از پیرى زودرس اعضاء و پوست جلوگیرى مى‌کند. این خاصیت دو نتیجه در بردارد. یکى این که از فرتوتى شخص جلوگیرى نموده و اثر آن را کاهش مى‌دهد و دیگر این که در تولیدات محافظ پوست (کرم‌ها، ماسک‌ها و مواد آرایشى و زیبایى) بکار مى‌رود.

 

 درمان بیمارى‌ها به کمک ژل رویال

رایج‌ترین شکلى که مى‌توان ژل رویال را مشاهده کرد، مخلوط عسل با این ماده است. بهترین طریقه نگهدارى ژل رویال، مخلوط کردن آن با عسل به محض برداشت آن است که دراندازه‌هاى 3 گرم ژل در 125 گرم عسل بکار مى‌رود. همچنین مى‌توان عسل‌هایى را که داراى 1، 2 یا 4 گرم ژل رویال هستند نیز یافت که البته استفاده از آنها زیاد گسترده نیست.

عسل مخلوط با ژل رویال حدود 18 ماه قابل نگهدارى است. البته به شرطى که پس از قرار دادن آن در ظرف شیشه‌اى، آن را در یک قوطى تیره قرار دهند و حرارت بیش از حدى به آن نرسد. براى حفظ خواص و عناصر فعال ژل رویال، رعایت این اصول براى ذخیره‌سازى آن ضرورى است.

 

توصیه مى‌شود دو دورۀ درمانى در سال، یکى در پائیز و دیگرى در بهار که مدت هر یک 21 روز باشد انجام دهید.

براى هر دورۀ درمان، ضرورى است که دو ظرف 125 گرمى عسل مصرف شود (یعنى در مجموع، 6 گرم ژل رویال)

مصرف هر روز صبح یک قاشق مرباخورى عسل همراه با ژل رویال به صورت ناشتا که باید آن را زیر زبان قرار داد تا با بزاق مخلوط شود، بهترین روش مصرف آن است.

مصرف زیر زبانى ژل رویال، امکان جذب سریع عناصر فعالۀ آن را بدون دخالت شیره‌هاى معده که این کار را فقط کند ساخته و مختل مى‌کنند، فراهم مى‌سازد.

مصرف هر ظرف 125 گرمى باید یک هفته و نیم طول بکشد. بنابراین، در هر دورۀ درمانى ضرورتاً باید دو ظرف 125 گرمى عسل مصرف شود. براى کودکان، از مقادیر کمترى (2 گرم یا حتى 1 گرم براى کودکان کم سن در 125 گرم عسل) استفاده مى‌شود.

اگر به ژل رویالى که مقدار آن 1 یا 2 گرم در 125 گرم عسل است دسترسى ندارید، همان شکل معمول را که 3 گرم است تهیه کرده و در عوض مقدار مصرف روزانه را (تا 1 یا 2 قاشق چاى‌خورى) کاهش دهید. اگر احساس مى‌کنید که نیاز به درمان قویترى دارید، مى‌توانید از عسل‌هایى که داراى 4 گرم ژل هستند و یا از سه ظرف 125 گرمى که مقدار کل ژل رویال مصرف شده را به 9 گرم (بجاى 6 گرم) مى‌رساند استفاده کنید.

اگر مى‌توانید ژل رویال خالص را مستقیماً از زنبوردار تهیه کنید، هر روز صبح به اندازۀ یک نخود فرنگى ریز از آن جدا کرده و زیر زبان بگذارید و این کار را به مدت 3 هفته انجامدهید. ولى باز هم توصیه مى‌کنیم که مراقب ژل رویال خالصى که توسط عسل تثبیت نشده و در مدت کوتاهى از بین مى‌رود باشید. تنها یک زنبوردار مى‌تواند ژل رویال خالصى را که به شکل مناسبى نگهدارى شده باشد به شما بدهد.

مدتى است که در بازار ژل رویال آبگیرى شده در خلاء و در دماى پائین عرضه مى‌شود. این ژل رویال را در هنگام مصرف مجدداً با عسل مخلوط مى‌کنند، تا فعال شود. ظاهراً این شیوۀ حفظ و نگهدارى، همۀ عناصر فعال ژل رویال را حفظ نمى‌کند زیرا اگر ژلى را که به این طریق خشک شده مجدداً با آب مخلوط کرده و به ملکه بدهیم، از خوردن آن امتناع مى‌کند. این روش، تنها در رابطه با ژل خاصى که در شرایط نامناسبى نگهدارى شده سودمند مى‌باشد. ولى به‌هر حال، ارزش عسل همراه با ژل را ندارد.

 

انواع تجارتى مختلف دیگرى نیز نظیر آمپول‌ها، قرص‌ها و غیره وجود دارد که هر یک از تولیدکنندگان آنها، دلایل خاصى در رابطه با کیفیت آنها دارند. چون اسرار آزمایشگاه‌ها را در این مورد نمى‌دانیم، نمى‌توان روى ارزش بهداشتى و درمانى آنها نظرى ارائه داد. اما بهتر است آن را در همان آمپول‌هاى مطرح شده نگهدارى کنیم.

البته به شرطى که به طرز صحیحى اندازه‌گیرى شده باشد. برعکس، در مورد قرص‌ها و کپسول‌هایى که داراى ژل رویال پودر شده هستند، نظر مساعدى ارائه نشده است و بیش از همه، تولید طبیعى را در صورت امکان تهیه ارجحیت دارد و این نظر در مورد تمام موادى که مصرف مى‌کنیم و بویژه محصولاتى که با سلامتى و بهداشت فردى و عمومى در ارتباط هستند، صدق مى‌کند.

      ژل رویال را جدی بگیرید