برّه‌موم

استفاده از برّه‌موم بوسیلۀ زنبورها

 

برّه‌موم کمک زیادى به زنبورها مى‌کند و آنها از این ماده در موارد متعددى استفاده مى‌کنند:

برّه‌موم براى بتونه کردن کندو و بستن شکاف‌هاى احتمالى و عایق‌بندى آن به کار مى‌رود. بنابراین زنبورها از آن هم به عنوان سیمان و هم به عنوان عایق استفاده مى‌کنند.

زنبورها از برّه‌موم براى چسباندن قاب‌هاى متحرک به یکدیگر استفاده مى‌کنند که این امر در هنگام جمع‌آورى عسل باعث مزاحمت براى زنبورداران مى‌شود.

در هنگام شروع زمستان، زنبورها ابعاد سوراخ پرواز را به وسیلۀ برّه‌موم کوچک مى‌کنند تا از ورود سرما جلوگیرى نموده و بتوانند درجۀ حرارت داخل کندو را بهتر تنظیم کنند. مشاهدۀ این که زنبورها که سوراخ پرواز را با برّه‌موم کوچک مى‌کنند، نشانۀ خیلى روشنى از سختى و سرماى زمستان آینده است.

کمى عقب‌تر از سوراخ پرواز، زنبورها با برّه‌موم تشکیلاتى مى‌سازند که براى فرارى دادن جانوران مزاحم مى‌باشد تا نتوانند به کندو وارد شوند (موش، قورباغه و...). اصل واژۀ لاتین برّه‌موم یعنى پروپولیس، به معناى جلوى شهر یا منزل و تعبیر آن دفاع از شهر یا منزل است. این حفاظت هم در برابر دشمنان و هم در برابر میکروب‌ها انجام مى‌شود.

در واقع، زنبورها از خواص آنتى‌بیوتیکى، ضدمیکروبى و ضدباکترى برّه‌موم براى برخى مصارف خاص استفاده مى‌کنند. مثلاً:

آنها دیواره‌هاى داخلى کندو و داخل حفره‌هاى تخم‌ها را با یک لایۀ نازک برّه‌موم مى‌پوشانند تا میکروب‌ها را از بین ببرند.

هنگامى که یک دشمن علیرغم موانع موجود، موفق به نفوذ در کندو مى‌شود، زنبورها او را مى‌کشند. در صورت کوچک بودن او، جسدش را از سوراخ پرواز بیرون مى‌برند اما اگر بزرگ باشد (مانند موش) دیگر نیروى لازم براى خارج ساختن آن را ندارند و در این حالت براى این که از فساد و تجزیۀ جسد جلوگیرى کنند، آن را با یک لایۀ برّه‌موم مى‌پوشانند. این کار یعنى مالیدن برّه‌موم به اجساد حیوانات، در واقع نوعى مومیایى درجۀ یک مى‌باشد. این مسأله بهتر از هر آزمایش علمى خواص تعجب‌آور برّه‌موم را به اثبات مى‌رساند.

منشأ برّه‌موم

 

ریشۀ تهیه برّه موم، مدت‌هاى طولانى بخوبى شناخته نشده بود. زنبورداران اطلاع کمى از منشأ این ماده داشته و چندان به آن اهمیت نمى‌دادند و اکثر اوقات به خاطر این که برداشتن قاب‌ها را در هنگام جمع‌آورى دچار اشکال مى‌ساخت، از آن صرف نظر مى‌کردند. خواص درمانى فوق‌العادۀ برّه‌موم اخیراً کشف شده و ناگهان ارزش جمع‌آورى آن را بالا برد و سؤال در مورد ریشۀ آن را براى زنبورداران مطرح ساخت. براى مدت‌هاى طولانى تصور مى‌شد که این ماده ریشۀ داخلى داشته باشد و گفته مى‌شد که برّه‌موم بر اثر اولین گوارش گردۀ گل، در نوعى سبد که بین کیسۀ عسل و رودۀ زنبور قرار دارد تولید مى‌شود. به این صورت که در آنجا پوستۀ بیرونى گرده که از نظر مواد معطر غنى است، از خود دانۀ گرده جدا شده و سپس مجدداً بیرون آورده مى‌شود. اما امروزه این مساًله صحت ندارد. تحقیقات جدید مشخص کرده‌اند که برّه‌موم داراى ریشۀ خارجى است و ماده‌اى است که زنبور عسل آن را مانند شهد گل‌ها و شیرۀ روى برگ‌ها جمع‌آورى مى‌کند.

برّه‌موم مادۀ صمغى است که توسط زنبورها از روى جوانه‌هاى برخى از درختان نظیر تبریزى، قان، بید، نارون، بلوط هندى، کاج صنوبر، لادن، بلوط و غیره جمع‌آورى مى‌شود ولى اساساً مقدار زیادى از آن از جوانه‌هاى درخت تبریزى بدست مى‌آید.

 

زنبور قطعه‌اى از رزین جوانه را به کمک آرواره‌هایش جدا مى‌سازد. سپس آن را با پاهاى جلویى و میانى‌اش به سبدهاى گردۀ گل در پاهاى عقبى منتقل مى‌سازد. زنبور چندین قطعه از این رزین را تا زمانى که بارش به‌اندازۀ کافى شود روى هم انباشته مى‌سازد و سپس آنها را به کندو مى‌آورد.

بالاخص زمانى که هوا خیلى سرد است، تخلیۀ بار جمع‌آورى شده کار مشکلى مى‌شود. کارگرانى که مسئولیت این کار را بر عهده دارند، باید صبر کنند تا برّه‌موم در حرارت کندو کمى نرم شود تا بتوانند آن را از سبد گردۀ گل که در آن قرار دارد خارج سازند. قبل از ذخیرۀ برّه‌موم، کارگران آن را با ترشحات بزاق دهان خود که سرشار از مخمرها است آغشته مى‌سازند.

هنگامى که شهد گل‌ها زیاد باشد، کارگران، برّه‌موم جمع‌آورى نمى‌کنند و همه براى جمع‌آورى شهد گل‌ها بسیج مى‌شوند. در این حالت، قالب‌ها خیلى کم برّه‌موم دارند و زنبورداران بدون هیچ گونه اشکالى مى‌توانند آنها را از کندو بیرون بیاورند.

برّه‌موم در اوایل فصل، در همان زمانى که گردۀ گل جمع‌آورى مى‌شود و در آخر فصل، پس از جمع‌آورى شهد در هنگام شروع پائیز جمع‌مى‌شود.

جمع‌آورى برّه‌موم در گرمترین ساعات روز یعنى بین 10 صبح تا 3 بعدازظهر انجام مى‌گیرد. هنگامى که هوا خیلى سرد باشد، جمع‌آورى برّه‌موم به دلیل این‌که خشک و سخت مى‌شود کارى مشکل است.

کیفیت برّه‌موم - خواص فیزیکى، شیمیایى و درمانى آن - به طور محسوسى بر حسب محل بدست آمدن آن تغییر مى‌کند. از نظر درمانى همیشه از برّه‌موم‌هایى که از مناطق مختلفى بدست آمده و از نظر خواص غنى هستند، استفاده کنید. برخى از زنبورها نظیر زنبور هندى، زنبور ریز و زنبور درشت، برّه‌موم کمى تولید مى‌کنند.

نوعى از زنبورها نیز که قفقازى نام دارند، مقدار زیادى برّه‌موم جمع‌آورى مى‌کنند.