رنگ عسل: رنگ عسل بستگى به نوع شهد مصرفى دارد و از زرد بسیار روشن تا قرمز تیره متغیر مى‌باشد (عسل آویشن قرمز رنگ، عسل اقاقیا بى رنگ و عسل گیاه اسپرس زرد طلایى است).
منطقه‌ى جغرافیایى و شرایط آب وهوایى نیز در تعیین رنگ عسل بى‌تأثیر نیست.
پس رنگ عسل نمى‌تواند عامل تعیین‌کننده براى تشخیص کیفیت عسل باشد.
معمولاً مصرف‌کنندگان در ایران رنگ تیره قرمز عقیقى را مى‌پسندند.
عطر و طعم: عطر و طعم هم مانند رنگ آن، متناسب با گیاهى است که زنبور از آن استفاده کرده است.
موم ماده‌اى غیرقابل هضم و داراى خواص دارویى مؤثر بوده، ضمن آن که انواع داروهایى که زنبور جهت درمان در طول سال مصرف مى‌نماید در لایه‌هاى موم‌هاى مصنوعى رسوب مى‌کند.
لذا مصرف عسل با موم‌هاى مصنوعى به هیچ وجه توصیه نمى‌شود در حالى که مصرف‌کننده وجه قابل توجهى را براى موم مصنوعى که خاصیت غذایى ندارد پرداخت مى‌نماید.
اما موم طبیعى که توسط خود زنبور عسل درست مى‌شود خواص دارویى شگفتى دارد
گیاهان و درختان میوه به گرده‌اى که زنبور با خود مى‌آورد نیازمندند و لقاح نیم بیشتر آنها به دست زنبور عسل صورت مى‌گیرد.
دانشمندان دریافته‌اند که زنبورها در برابر هزاران تومان عسل و مومى که به ما اهدا مى‌کنند دست‌کم به اندازۀ میلیونها تومان ما را در کار زراعت یارى مى‌دهند.
پس از چندین روز که بار دیگر از شهر قدیم دیدن مى‌کنیم مى‌بینیم که زنبورهاى بسیارى تولد یافته و شهر پرجمعیت شده و ملکۀ آینده به رشد رسیده و یک عده پرستار اطرافش را احاطه کرده از وى مواظبت مى‌کنند و برایش غذاى
مخصوص مى‌آورند.
همین که ملکه به رشد کامل خود رسید در روز معین از کندو خارج مى‌شود و به سوى آسمان پرواز مى‌کند و زنبوران به دنبالش مى‌شتابند هرچه ملکه بالاتر مى‌رود گروه عشاق کمتر مى‌شود.
سرانجام ملکه آنقدر بالا مى‌رود تا از آن همه شاهزاده یک نفر که قوى‌تر و باعلاقه‌تر از همه است باقى مى‌ماند و با وى ازدواج مى‌کند و مى‌میرد. و ملکه پس از عروسى با نشاط فراوان به سوى کندو باز مى‌گردد و بعد از دو روز شروع به تخمگذارى مى‌کند.
تخم‌ها پس از چهار روز به صورت لارو در مى‌آیند، این نوزادهاى سفیدرنگ که قادر نیستند غذاى خود را فراهم کنند، از عسل درون حجره که زنبوران کارگر به فرمان پروردگار برایشان ذخیره کرده‌اند، مى‌خورند، و در طى 17 روز حجمشان به اندازه فضاى حجره مى‌شود. و سرانجام پس از 21 روز به زنبور کاملى تبدیل مى‌شوند و آنگاه سرپوش مومى حجره را سوراخ مى‌کنند و بیرون مى‌آیند.
طبق مطالعه و مشاهده زنبورشناسان، ملکه پیش از عروسى مى‌تواند تخم بگذارد منتها تخم‌هایى که قبل از عروسى مى‌گذارد همگى زنبور نر مى‌شود.
از طرفى اگر ملکه مرتبا زنبور نر تولید کند زنبورهاى کارگر که همه ماده و باکره‌اند متوحش مى‌شوند و برخلاف قانون مسلّم کندو بى آن‌که ازدواج کنند دستگاه تناسلى آنها نیرومند مى‌شود و مانند ملکه تخم مى‌گذارند ولى آنها نیز جز تخم نر هیچ تخمى نمى‌توانند بگذارند.
زنبوران عسل داراى زبان خاصى هستند که به وسیلۀ آن مقاصد خود را به یکدیگر مى‌فهمانند. مثلاً هر گاه یکى از آنها به منبع غذاى مناسبى دست یافت به کندو باز مى‌گردد و با حرکات و مانور مخصوص نه تنها فاصله و جهت آن نقطه را بیان مى‌کند بلکه چگونگى موادى را که پیدا کرده اشاره مى‌نماید.
براى بیان مسافتى که کمتر از 50 متر است گردش دایره‌شکل و براى بیان مسافت بیش از 50 متر حرکات اهتزازى را به کار مى‌برد.
پاهاى زنبوران کارگر تمام ابزار کار آنان را در بر دارد.
از استخوان سپید مانند ساق پا براى جمع‌آورى گرده‌هاى گل و از سیخک‌هاى مخصوص براى جدا کردن گرده‌ها و ساختن گلوله‌هاى پولن (یا گرده‌هاى گل) و خمیر کردن آن به وسیلۀ بزاق، و نصب آنها استفاده مى‌کنند. و با موهاى زبرى که همچون شانه، خداوند متعال به آنها داده است به تمیز کردن خود مى‌پردازند.
مصرف آب در کندو زیاد است. زنبوران براى تهیۀ آب به سوى برکه‌ها و رودخانه‌ها مى‌روند و براى کندو آب مى‌آورند و آن را مانند شیرۀ گل به زنبور دیگرى تحویل مى‌دهند که مأموریت دارد آب را به میزان احتیاج به نقاط مختلف توزیع کند و به مصرف تهیۀ ژل و غذاى مخصوص برساند.
یکى از رموز موفقیت زنبوران در زندگى اجتماعى خود این است که کارها را میان خود تقسیم مى‌کنند، برخى به کارهاى داخلى و بعضى به کارهاى خارجى مى‌پردازند آنهابه گونه‌اى وظیفه‌شناسند که حتى در خارج از کندو از وظیفۀ خود سرباز نمى‌زنند.
کار و کوشش در نظر زنبوران امر مقدسى است و زنبوران براى رفع گرسنگى و احتیاج کار نمى‌کنند. زیرا در مدت کوتاهى، مى‌توانند آذوقه خود را فراهم سازند. اما در سایۀ عشق به کارگاهى کارگران یک کندو چهل تا پنجاه کیلو عسل مى‌دهند.
یکى دیگر از اسرار موفقیت زنبوران روح اتفاق و اتحادى است که در میان آنها حکمفرماست. با هم مهاجرت مى‌کنند و با هم به خانه‌سازى مى‌پردازند و با هم به محل کار مى‌روند. گویى همه داراى یک روحند.
یکى از خصایص ذاتى زنبوران، امید و پایدارى است. از این رو وقتى از شهر قدیم مهاجرت مى‌کنند دست از همه چیز مى‌کشند و با دست تهى زندگى جدیدى از نو مى‌سازند.
و اگر حادثه‌اى براى آنها پیش آید مثلاً کندویشان دچار آتش‌سوزى شود تا آخرین لحظه استقامت و پایدارى مى‌ورزند.
مطالعه در زندگى شگفت‌انگیز زنبور عسل، حشره‌اى که با همۀ خردى و کوچکى یک شاهکار بزرگ آفرینش است ما رابه وجود عظمت آفریدگارى دانا و توانا راهنمایى مى‌کند.
چه هیچ عقلى نمى‌پذیرد که این همه عجایب و شگفتى زاییدۀ تصادف و طبیعت بى‌فکر و اراده باشد.
وقتى مى‌بینیم که این حشره کوچک بى‌رنج شاگردى هیچ شکرریزى، ماهرانه در قنادى استاد گشته و بى‌آن که مکتب و دانشکده‌اى دیده باشد در صنعت معمارى و مهندسى سرآمد معماران و مهندسین گردیده و بى‌آن‌که علم‌الاجتماع خوانده باشد با نظم و تمدنى عالى به زندگى اجتماعى پرداخته است. به یاد پیامبران که چگونه بى آن‌که به مکتب یا مدرسه‌اى رفته باشند به غمزه مسأله‌آموز صدها مدرس گشته و با وحى و الهام پروردگار به رهبرى و راهنمایى همنوعان پرداخته و براى بشر علم و تمدن، سعادت و نیکبختى، اخلاق و رستگارى به ارمغان آورده‌اند.
موم داراى خواص درمانى است که زنبورداران آنها را به‌خوبى مى‌شناسند. آنها اهمیت جویدن عسل همراه با موم را در موارد بسیارى به شما خواهند گفت:
علیه سینوزیت مزمن.
در صورت زکام یا برونشیت.
براى تقویت لثه‌ها.
علیه آسم.
مصرف عسل همراه با موم یا عسل موم‌دار براى معده نیز مفید است، زیرا موهاى اضافى که همراه برخى غذاها وارد محیط معده و دستگاه گوارش مى‌شوند توسط موم عسل جذب و جمع‌آورى شده و به بیرون رانده و دفع مى‌شوند.
در برخى مغازه‌ها عسل همراه با موم عرضه مى‌شود. واضح است که خواص عسل همراه با موم، بخاطر برّه‌مومى است که در موم وجود دارد. ولى این برّه‌موم آنقدر کم است که اکثر اوقات بهتر است برّه‌موم خالص را بجوید.
زمانى که کندوها ثابت بودند، موم درآمد خوبى براى زنبورداران داشت. ولى امروزه در حالى که کندوهاى داراى قاب متحرک عمومیت پیدا کرده‌اند، زنبورداران به ندرت مى‌فروشند و اکثریت از این کار خوددارى مى‌کنند و استفادۀ مجدد از شان‌ها پس از قرار دادن آنها در اکستراکتور مرسوم است. تنها مومى که زنبورداران در اختیار دارند، مومى است که ایشان با جمع کردن درپوش حفره‌ها، قاب‌هاى کهنه یا شکستگى شبکه‌ها در هنگام عسل‌کشى بدست مى‌آورند. مقدار این موم، چیزى در حدود یک کیلو و نیم براى هر صد کیلو عسل مى‌باشد. آنها این موم را به کارخانه مى‌دهند که پس از تصفیه، مجدداً ورق‌هاى موم شبکه‌بندى شده به ایشان مى‌دهد.
زنبورداران ترجیح مى‌دهند قاب‌هایى را که در آنها شبکه‌هاى موم وجود دارد در قسمت ذخیرۀ عسل کندو بگذارند تا زنبورها تنها کارشان پر ساختن آنها باشد. به این ترتیب، زنبورداران عمداً تولید موم را به خاطر دلایل اقتصادى متوقف مى‌سازند زیرا براى ساختن یک کیلوگرم موم، زنبور باید ده کیلوگرم عسل مصرف کند و این کار با در نظرگرفتن نسبت ارزش عسل به موم، به هیچ وجه اقتصادى نیست.
بنابراین، اکثر اوقات، زنبورداران ترجیح مى‌دهند ترشح موم را محدود سازند تا ذخیرۀ عسل بیش از حد از بین نرود.
موم از حدود یازدهمین روز تا هنگامى که زنبورها براى جمع‌آورى شهد به پرواز در مى‌آیند. به وسیلۀ کارگران هنگامى که آنها تغذیۀ لاروها را متوقف مى‌سازند، تولید مى‌شود.
غدد مومى که در بین حلقه‌هاى شکمى قرار گرفته‌اند، با تبدیل شیمیایى شهد، موم ترشح مى‌کنند. موم به صورت پولک‌هایى ترشح شده و سخت مى‌شود و زنبور با گیره‌هاى پاهاى عقبى خود، آن را جدا مى‌سازد. به دنبال آن، زنبور، موم را با آرواره‌هایش قبل از استفاده مالش داده و نرم مى‌کند.
زنبورها موم را براى ساختن اتاقک‌هاى داخل کندو بکار مى‌برند. ساختن شبکه‌ها یک کار اجتماعى بزرگ است که به عنوان سمبلى از همکارى و مکمل بودن زنبورها براى یکدیگر محسوب مى‌شود. زنبورها که با پاهایشان به یکدیگر مى‌چسبند، جمع خاصى را تشکیل مى‌دهند و با مهارت عجیبى در تاریکى کندو حفره‌هاى شش ضلعى مى‌سازند که به صورت جالبى منظم هستند.
شکل هندسى شش ضلعى به ایشان امکان مى‌دهد تا حداکثر تعداد سلول‌ها را ضمن حداکثر صرفه جویى در مصرف موم، بسازند.
کار بیش از 100 کارگر براى ساخت یک سلول لازم است. به همین دلیل، هر زنبور امکانات خود را در اختیار این فعالیت مشترک مى‌گذارد. و به این ترتیب، در 1 دسى‌مترمربع، حدوداً 850 حفره ساخته مى‌شود.
زنبورها 4 نوع حفره مى‌سازند:
حفره‌هاى شاهانه که بزرگتر از بقیه بوده و به شکل انگشت هستند و از سمت پایین باز مى‌شوند.
سلول‌هاى کارگران که کوچکترین نوع هستند.
سلول‌هاى نر که کمى بزرگتر از سلول کارگران است.
سلول ذخیرۀ عسل و گردۀ گل که زنبورها این مواد را در آنها ذخیره مى‌کنند.
موم خالص به ندرت یافت مى‌شود. این موم، داراى 5 درصد گردۀ گل و برّه‌موم مى‌باشد و کاربردهاى متعددى دارد:
در دوران قدیم، از آن براى ساختن صفحاتى جهت نوشتن یا مومیایى کردن مردگان استفاده مى‌شده است.
اولین کاربرد هنرى موم، ساختن رنگ نقاشى با اضافه کردن اسانس تربانتین به آن بوده است. موم، ماده‌اى غیر قابل جایگزینى براى نگهدارى مبل‌ها و پارکت‌ها مى‌باشد. برخلاف چیزى که رسانه‌هاى گروهى تبلیغ مى‌کنند تا بقبولانند تا از مواد مصنوعى که غالباً به صورت اسپرى هستند استفاده کنید، موم یک مادۀ طبیعى و زنده است و تنها از چوب حفاظت نمى‌کند، بلکه بوى معطر آن فضا را تصفیه کرده و حشرات را نیز دور مى‌سازند، از موم، شمع هم ساخته مى‌شود. شمعى که داراى عطرهاى لطیفى است و در اتاق بوى جالبى را مى‌پراکند. متأسفانه امروزه این شمع‌ها را به فراموشى سپرده‌ایم.
موم همچنین براى مهر زدن بر پاکت نامه‌ها نیز مورد استفاده قرار مى‌گرفت که این کار هم فراموش شده است.
موم در ساخت لوازم آرایشى نیز بکار مى‌رود و مثلاً در ساختن مواد از بین برندۀ مو کاربرد دارد. در زمینه‌هاى آرایشى دیگر، فرآورده‌هاى مصنوعى در دوران ما جایگزین موم شده‌اند.
