موم ماده‌اى غیرقابل هضم و داراى خواص دارویى مؤثر بوده، ضمن آن که انواع داروهایى که زنبور جهت درمان در طول سال مصرف مى‌نماید در لایه‌هاى موم‌هاى مصنوعى رسوب مى‌کند.
لذا مصرف عسل با موم‌هاى مصنوعى به هیچ وجه توصیه نمى‌شود در حالى که مصرف‌کننده وجه قابل توجهى را براى موم مصنوعى که خاصیت غذایى ندارد پرداخت مى‌نماید.
اما موم طبیعى که توسط خود زنبور عسل درست مى‌شود خواص دارویى شگفتى دارد
کندو را باید جایى گذارد که هنگام پرواز، زنبوران به سر و صورت مردم نخورند یعنى یا بر بلندى حداکثر دومترى باشد یا دو طرفشان طورى باشد که به بالا بیایند و پرواز کنند یا در فاصله‌اى از دیوار باغ باشند که هنگام بیرون رفتن از باغ صاحب زنبور، ارتفاع گرفته باشند.
کندو باید جایى باشد که باد و طوفان واردش نشود بلکه اگر سوراخش به طرف شرق یا جنوب باشد که آفتاب در آن بتابد نیکوست.
زنبوران ممکن است به بیمارى‌هاى: اسهال، ناخوشى‌هاى روده و جرب زنبور مبتلا شوند.
صاحب زنبور اگر دید کنار سوراخ یا دیوار کندو چندین زنبور مرده است باید بداند که از سرما مرده‌اند ولیکن اگر تعدادى زنبوران در وسط کندو افتاده‌اند و تعدادى هم هستند که نمى‌توانند پرواز کنند و عده‌اى هم خارج شده بر زمین نشسته و قدرت پرواز ندارند باید آن کندو را با دود گوگرد از بین برد تا به کندوهاى دیگر سرایت ننماید.
هر چه جمعیت کندو بیشتر باشد نسبت برداشت عسل در زمستان کمتر است زیرا جمعیت، آنان را گرم مى‌کند و کالرى غذائى کمترى لازم دارند.
کسانى که زمستان به جاى عسل، شربت شکر یا قند جهت زنبوران مى‌گذارند و
حاضرند عسل خوبى به دست نیاورند باید یک کیلو و نیم قند در یک لیتر آب بریزند (هیچ‌وقت نباید آنها را جوشاند).
براى تحریک ملکه جهت تخم‌گذارى، عسل آبکى خوب است (عسلى که در آب گرم حل شود) به نسبت آب نصفِ عسل.
کسانى‌که مى‌خواهند عسل بیشتر و بهترى بردارند اگر در نقاط گرم و معتدل‌اند بلافاصله پس از بهار کندو را به سردسیر مى‌برند و سرد سیرى‌ها به گرمسیر ولى همیشه باید فاصله‌ى دو نقطه بیشتر از هفت کیلومتر باشد و در غیر این صورت بسیارى زنبوران به جاى اول بر مى‌گردند و تلف مى‌شوند.
کندو را نباید ناگهان در جاى پر از گل گذارد زیرا ناگهان زنبوران بدون بررسى محیط به سر و کله‌ى گلها مى‌ریزند و براى مراجعت راه را گم مى‌کنند از این رو بهتر است اوایل گل‌دهى منطقه، کندو را به آنجا برده تا آشنائى تدریجى و بهترى به عمل آید. کندو را باید غروب بست و هرچه سوراخ دارد گرفت و عسلش را خالى نمود و اگر لق‌لق مى‌کند آن را سفت کرد و در محل جدید هم صبح زود آن را گذارد (البته یک نقطه‌ى کندو باید توسط تور گرفته شود تا نفس کشى باشد) بیمارى‌هاى نوزادان زنبور عسل به دو دسته‌ى قارچى و باکترى تقسیم مى‌شود.
موش، انواعى از زنبورها، برخى شب پره‌ها، سوسکى مخصوص و مورچه از دشمنان زنبوران عسل هستند.
ملکه در هر سوراخ از 3 تا 7 و حتى 24 تخم مى‌گذارد و گاهى ملکه مى‌تواند روزانه سه‌هزار تخم و در سال در حدود یکصد و پنجاه هزار تخم بگذارد که طول هر یک آنها 1/3-1/5 میلیمتر است.
وزن هر هزاروپانصد تخم برابر وزن ملکه است و اگر روزانه سه‌هزار تخم بگذارد دو برابر وزن خودش تخم گذاشته و این از عجایب آفرینش خداوند بدیع است.
سوراخ‌هاى کوچکتر از پنج میلیمتر کندو را زنبوران به وسیله‌ى عسل و بزرگتر را با موم مسدود مى‌سازند. خانه‌سازى زنبوران بیشتر در شب انجام مى‌گیرد.
هر زنبور روزانه روى چند گل مى‌نشیند و روزانه به طور متوسط ده مرتبه پرواز مى‌کند و با این محاسبه با پرواز نزدیک به چهارهزار کارگر روزانه در حدود سیصد میلیون (/ 300/000/000) گل تلقیح یا گرده افشانى مى‌گردد و این امر بهخصوص در باغات گلابى و سیب اهمیت فراوانى دارد (در زراعت صیفى مانند خربزه، طالبى، گرمک، هندوانه، خیار و کدو نیز زنبور عسل رل مهمى دارد).
زنبور عسل اگر بخواهد یک کیلو عسل از گل شبدر به دست آورد باید روى بیست میلیون گل شبدر بنشیند ولى از اقاقیا دو میلیون و از اسپرس پنج میلیون و 180 هزار مرتبه کیسه‌ى عسل خود را خالى و پر مى‌کند.
موم نباید در ظرف‌هاى مسى یا آهنى ریخته شود زیرا رنگ زرد موم خاکسترى مى‌شود.
زیر نظر متخصص
1 - عسل خالص و طبیعى را روى زخم‌ها مالیده با آب ولرم شسته و این عمل را در روز دو تا سه مرتبه انجام دهید. التیام زخم به وسیله‌ى عسل فاقد جاى زخم مانده روى پوست است.
2 - مخلوطى از عسل و لعاب به و به‌دانه را روى زخم مالیده و چندین نوبت انجام دهید.
3 - موم خالى را با روغن تخم کتان مخلوط کرده و روى زخم‌ها استعمال کنید. همچنین به طریق مساوى از کره، روغن کتان، موم عسل و عسل ضماد بسیار مؤثرى مى‌توان تهیه کرده و زخم‌هاى کهنه را التیام بخشید.
موم داراى خواص درمانى است که زنبورداران آنها را به‌خوبى مى‌شناسند. آنها اهمیت جویدن عسل همراه با موم را در موارد بسیارى به شما خواهند گفت:
علیه سینوزیت مزمن.
در صورت زکام یا برونشیت.
براى تقویت لثه‌ها.
علیه آسم.
مصرف عسل همراه با موم یا عسل موم‌دار براى معده نیز مفید است، زیرا موهاى اضافى که همراه برخى غذاها وارد محیط معده و دستگاه گوارش مى‌شوند توسط موم عسل جذب و جمع‌آورى شده و به بیرون رانده و دفع مى‌شوند.
در برخى مغازه‌ها عسل همراه با موم عرضه مى‌شود. واضح است که خواص عسل همراه با موم، بخاطر برّه‌مومى است که در موم وجود دارد. ولى این برّه‌موم آنقدر کم است که اکثر اوقات بهتر است برّه‌موم خالص را بجوید.
زمانى که کندوها ثابت بودند، موم درآمد خوبى براى زنبورداران داشت. ولى امروزه در حالى که کندوهاى داراى قاب متحرک عمومیت پیدا کرده‌اند، زنبورداران به ندرت مى‌فروشند و اکثریت از این کار خوددارى مى‌کنند و استفادۀ مجدد از شان‌ها پس از قرار دادن آنها در اکستراکتور مرسوم است. تنها مومى که زنبورداران در اختیار دارند، مومى است که ایشان با جمع کردن درپوش حفره‌ها، قاب‌هاى کهنه یا شکستگى شبکه‌ها در هنگام عسل‌کشى بدست مى‌آورند. مقدار این موم، چیزى در حدود یک کیلو و نیم براى هر صد کیلو عسل مى‌باشد. آنها این موم را به کارخانه مى‌دهند که پس از تصفیه، مجدداً ورق‌هاى موم شبکه‌بندى شده به ایشان مى‌دهد.
زنبورداران ترجیح مى‌دهند قاب‌هایى را که در آنها شبکه‌هاى موم وجود دارد در قسمت ذخیرۀ عسل کندو بگذارند تا زنبورها تنها کارشان پر ساختن آنها باشد. به این ترتیب، زنبورداران عمداً تولید موم را به خاطر دلایل اقتصادى متوقف مى‌سازند زیرا براى ساختن یک کیلوگرم موم، زنبور باید ده کیلوگرم عسل مصرف کند و این کار با در نظرگرفتن نسبت ارزش عسل به موم، به هیچ وجه اقتصادى نیست.
بنابراین، اکثر اوقات، زنبورداران ترجیح مى‌دهند ترشح موم را محدود سازند تا ذخیرۀ عسل بیش از حد از بین نرود.
موم از حدود یازدهمین روز تا هنگامى که زنبورها براى جمع‌آورى شهد به پرواز در مى‌آیند. به وسیلۀ کارگران هنگامى که آنها تغذیۀ لاروها را متوقف مى‌سازند، تولید مى‌شود.
غدد مومى که در بین حلقه‌هاى شکمى قرار گرفته‌اند، با تبدیل شیمیایى شهد، موم ترشح مى‌کنند. موم به صورت پولک‌هایى ترشح شده و سخت مى‌شود و زنبور با گیره‌هاى پاهاى عقبى خود، آن را جدا مى‌سازد. به دنبال آن، زنبور، موم را با آرواره‌هایش قبل از استفاده مالش داده و نرم مى‌کند.
زنبورها موم را براى ساختن اتاقک‌هاى داخل کندو بکار مى‌برند. ساختن شبکه‌ها یک کار اجتماعى بزرگ است که به عنوان سمبلى از همکارى و مکمل بودن زنبورها براى یکدیگر محسوب مى‌شود. زنبورها که با پاهایشان به یکدیگر مى‌چسبند، جمع خاصى را تشکیل مى‌دهند و با مهارت عجیبى در تاریکى کندو حفره‌هاى شش ضلعى مى‌سازند که به صورت جالبى منظم هستند.
شکل هندسى شش ضلعى به ایشان امکان مى‌دهد تا حداکثر تعداد سلول‌ها را ضمن حداکثر صرفه جویى در مصرف موم، بسازند.
کار بیش از 100 کارگر براى ساخت یک سلول لازم است. به همین دلیل، هر زنبور امکانات خود را در اختیار این فعالیت مشترک مى‌گذارد. و به این ترتیب، در 1 دسى‌مترمربع، حدوداً 850 حفره ساخته مى‌شود.
زنبورها 4 نوع حفره مى‌سازند:
حفره‌هاى شاهانه که بزرگتر از بقیه بوده و به شکل انگشت هستند و از سمت پایین باز مى‌شوند.
سلول‌هاى کارگران که کوچکترین نوع هستند.
سلول‌هاى نر که کمى بزرگتر از سلول کارگران است.
سلول ذخیرۀ عسل و گردۀ گل که زنبورها این مواد را در آنها ذخیره مى‌کنند.
موم خالص به ندرت یافت مى‌شود. این موم، داراى 5 درصد گردۀ گل و برّه‌موم مى‌باشد و کاربردهاى متعددى دارد:
در دوران قدیم، از آن براى ساختن صفحاتى جهت نوشتن یا مومیایى کردن مردگان استفاده مى‌شده است.
اولین کاربرد هنرى موم، ساختن رنگ نقاشى با اضافه کردن اسانس تربانتین به آن بوده است. موم، ماده‌اى غیر قابل جایگزینى براى نگهدارى مبل‌ها و پارکت‌ها مى‌باشد. برخلاف چیزى که رسانه‌هاى گروهى تبلیغ مى‌کنند تا بقبولانند تا از مواد مصنوعى که غالباً به صورت اسپرى هستند استفاده کنید، موم یک مادۀ طبیعى و زنده است و تنها از چوب حفاظت نمى‌کند، بلکه بوى معطر آن فضا را تصفیه کرده و حشرات را نیز دور مى‌سازند، از موم، شمع هم ساخته مى‌شود. شمعى که داراى عطرهاى لطیفى است و در اتاق بوى جالبى را مى‌پراکند. متأسفانه امروزه این شمع‌ها را به فراموشى سپرده‌ایم.
موم همچنین براى مهر زدن بر پاکت نامه‌ها نیز مورد استفاده قرار مى‌گرفت که این کار هم فراموش شده است.
موم در ساخت لوازم آرایشى نیز بکار مى‌رود و مثلاً در ساختن مواد از بین برندۀ مو کاربرد دارد. در زمینه‌هاى آرایشى دیگر، فرآورده‌هاى مصنوعى در دوران ما جایگزین موم شده‌اند.
